ALB: Odmiana czasownika w czasie teraźniejszym

W zależności od opisu, w języku albańskim mówi się o dwóch lub trzech koniugacjach. Odmiana czasownika nie jest trudna, choć trzeba uważać na wymiany samogłoskowe i spółgłoskowe.

W wielu albańskich opisach przeczytacie, że w języku albańskim istnieją dwie koniugacje. Według pierwszej odmieniają się czasowniki zakończone w 1 os. l.poj. na –j, natomiast do drugiej należą wszystkie pozostałe czasowniki, które można podzielić na te zakończone na spółgłoskę i samogłoskę, dlatego sensownie jest mówić o trzech koniugacjach.

Koniugacja I (zgjedhimi i parë)

Należą do niej czasowniki zakończone na –j. Regularna odmiana, na przykładzie czasownika mësoj (uczyć się), wygląda następująco:

1. unë	mësoj	1. ne	mësojmë
2. ti	mëson	2. ju	mësoni
3. ai, ajo	mëson	3. ata, ato	mësojnë

Jak widzicie, 2 i 3 os. l.poj. wyglądają dokładnie tak samo. Inne przykłady:

hyj (wejść)

1. unë	hyj	1. ne	hyjmë
2. ti	hyn	2. ju	hyni
3. ai, ajo	hyn	3. ata, ato	hyjnë

quaj (nazywać)

1. unë	quaj	1. ne	quajmë
2. ti	quan	2. ju	quani
3. ai, ajo	quan	3. ata, ato	quajnë

gjej (znajdować)

1. unë	gjej	1. ne	gjejmë
2. ti	gjen	2. ju	gjeni
3. ai, ajo	gjen	3. ata, ato	gjejnë

Jeśli chodzi o czasowniki zakończone na –ej, wyjątkiem jest blej (kupować), w którym w 2 os. l.mn. dochodzi do wymiany samogłoskowej e-i.

1. unë	blej	1. ne	blejmë
2. ti	blen	2. ju	blini
3. ai, ajo	blen	3. ata, ato	blejnë

Istnieje również kilka odmian nieregularnych, np. czasownik vij (przychodzić, przyjeżdżać) wygląda troszkę inaczej w 2 i 3 os. l.poj.

1. unë	vij	1. ne	vijjmë
2. ti	vjen	2. ju	vini
3. ai, ajo	vjen	3. ata, ato	vijnë

Z reguły jednak czasowniki z pierwszej koniugacji odmieniają się regularnie.

Koniugacja II (zgjedhimi i dytë)

Należą do niej czasowniki zakończone na spółgłoskę. Regularna odmiana, na przykładzie czasownika hap (otworzyć, odkryć, zapoczątkować), wygląda następująco:

1. unë	hap	1. ne	hapim
2. ti	hap	2. ju	hapni
3. ai, ajo	hap	3. ata, ato	hapin

Jak widzicie pierwsze trzy osoby liczby pojedynczej wyglądają tak samo. Niestety w tej koniugacji najczęściej dochodzi do wymian samogłoskowych i spółgłoskowych.

W części czasowników do wymiany samogłoskowej dochodzi tylko w 2 os. l.mn., np.

mbjell (siać, sadzić)

1. unë	mbjell	1. ne	mbjellim
2. ti	mbjell	2. ju	mbillni
3. ai, ajo	mbjell	3. ata, ato	mbjellin

nxjerr (wyciągać)

1. unë	nxjerr	1. ne	nxjerrim
2. ti	nxjerr	2. ju	nxirrni
3. ai, ajo	nxjerr	3. ata, ato	nxjerrin

W dużej grupie czasowników, prócz zmian w 2 os. l.mn., dochodzi także do wymiany samogłoskowej a-e w 2 i 3 os. l.poj., np.

dal (wychodzić)

1. unë	dal	1. ne	dalim
2. ti	del	2. ju	dilni
3. ai, ajo	del	3. ata, ato	dalin

njoh (znać, poznawać, zapoznawać)

1. unë	njoh	1. ne	njohim
2. ti	njeh	2. ju	njihni
3. ai, ajo	njeh	3. ata, ato	njohin

marr (wziąć)

1. unë	marr	1. ne	marrim
2. ti	merr	2. ju	merrni
3. ai, ajo	merr	3. ata, ato	marrin

W części czasowników dochodzi natomiast do wymiany spółgłoskowej w 2 i 3 os. l.poj., gdzie s wymienia się na t, np.

shëtis (spacerować)

1. unë	shëtis	1. ne	shëtisim
2. ti	shëtit	2. ju	shëtisni
3. ai, ajo	shëtit	3. ata, ato	shëtisin

Może dochodzić także do jednoczesnej wymiany samogłoskowej i spółgłoskowej, np.

trokas (pukać, stukać)

1. unë	trokas	1. ne	trokasim
2. ti	troket	2. ju	trokitni
3. ai, ajo	troket	3. ata, ato	trokasin

vras (zabić)

1. unë	vras	1. ne	vrasim
2. ti	vret	2. ju	vrisni
3. ai, ajo	vret	3. ata, ato	vrasin

Koniugacja III (zgjedhimi i tretë)

Należą do niej czasowniki zakończone na samogłoskę. Regularna odmiana, na przykładzie czasownika di (wiedzieć, umieć, znać, potrafić), wygląda następująco:

1. unë	di	1. ne	dimë
2. ti	di	2. ju	dini
3. ai, ajo	di	3. ata, ato	dinë

Jak widzicie odmiana wygląda podobnie, jak w II koniugacji, różni się jedynie w 1 i 3 os. l.mn. W tej koniugacji dochodzi do jednej wymiany samogłoskowej – w 2 os. l.mn. ë lub e przechodzi w i, np.:

zë (zajmować, łapać, chwytać)

1. unë	zë	1. ne	zëmë
2. ti	zë	2. ju	zini
3. ai, ajo	zë	3. ata, ato	zënë

fle (spać)

1. unë	fle	1. ne	flemë
2. ti	fle	2. ju	flini
3. ai, ajo	fle	3. ata, ato	flenë

I i III koniugacja nie powinny sprawiać najmniejszych problemów, jedynie II koniugacja może się wydawać trudna ze względu na wymiany głosek. Najtrudniej przewidzieć, czy w danym czasowniku dochodzi o wymiany spółgłoskowej w 2 os. l.mn. Jeśli zatem mamy wątpliwości, musimy za każdym razem sprawdzić odmianę danego czasownika. Zawsze, gdy będę podawała czasowniki, które odmieniają się nieregularnie lub zachodzi w nich wymiana głosek, będę podawała zmienione formy, które radzę zapisywać w specjalnym miejscu :)

Ważne! Musimy pamiętać o tym, że standard języka albańskiego powstał niedawno i możemy się spotkać z różnymi obocznościami. Jeśli chodzi o odmianę czasowników w czasie teraźniejszym, głównie dotyczy to właśnie 2 os. l.mn. Np. czasownik shes (sprzedawać) wg standardu odmienia się: shes, shet, shet, shesim, shisni, shesin; w 2 os. l.mn. dochodzi więc tylko do wymiany samogłoskowej e-i: shisni. Równie często znajdziemy jednak formę shitni. Takie współistnieje form jest bardzo częste w języku albańskim.