wtorek, 12 lutego 2013

ALB: Odmiana czasownika w czasie teraźniejszym

W zależności od opisu, w języku albańskim mówi się o dwóch lub trzech koniugacjach. Odmiana czasownika nie jest trudna, choć trzeba uważać na wymiany samogłoskowe i spółgłoskowe.


W wielu albańskich opisach przeczytacie, że w języku albańskim istnieją dwie koniugacje. Według pierwszej odmieniają się czasowniki zakończone w 1 os. l.poj. na –j, natomiast do drugiej należą wszystkie pozostałe czasowniki, które można podzielić na te zakończone na spółgłoskę i samogłoskę, dlatego sensownie jest mówić o trzech koniugacjach.

Koniugacja I (zgjedhimi i parë)

Należą do niej czasowniki zakończone na –j. Regularna odmiana, na przykładzie czasownika mësoj (uczyć się), wygląda następująco:

1. unë
mësoj
1. ne
mësojmë
2. ti
mëson
2. ju
mësoni
3. ai, ajo
mëson
3. ata, ato
mësojnë

Jak widzicie, 2 i 3 os. l.poj. wyglądają dokładnie tak samo. Inne przykłady:

hyj (wejść)
1. unë
hyj
1. ne
hyjmë
2. ti
hyn
2. ju
hyni
3. ai, ajo
hyn
3. ata, ato
hyjnë

quaj (nazywać)
1. unë
quaj
1. ne
quajmë
2. ti
quan
2. ju
quani
3. ai, ajo
quan
3. ata, ato
quajnë

gjej (znajdować)
1. unë
gjej
1. ne
gjejmë
2. ti
gjen
2. ju
gjeni
3. ai, ajo
gjen
3. ata, ato
gjejnë

Jeśli chodzi o czasowniki zakończone na –ej, wyjątkiem jest blej (kupować), w którym w 2 os. l.mn. dochodzi do wymiany samogłoskowej e-i.

1. unë
blej
1. ne
blejmë
2. ti
blen
2. ju
blini
3. ai, ajo
blen
3. ata, ato
blejnë

Istnieje również kilka odmian nieregularnych, np. czasownik vij (przychodzić, przyjeżdżać) wygląda troszkę inaczej w 2 i 3 os. l.poj.

1. unë
vij
1. ne
vijjmë
2. ti
vjen
2. ju
vini
3. ai, ajo
vjen
3. ata, ato
vijnë

Z reguły jednak czasowniki z pierwszej koniugacji odmieniają się regularnie.

Koniugacja II (zgjedhimi i dytë)

Należą do niej czasowniki zakończone na spółgłoskę. Regularna odmiana, na przykładzie czasownika hap (otworzyć, odkryć, zapoczątkować), wygląda następująco:

1. unë
hap
1. ne
hapim
2. ti
hap
2. ju
hapni
3. ai, ajo
hap
3. ata, ato
hapin

Jak widzicie pierwsze trzy osoby liczby pojedynczej wyglądają tak samo. Niestety w tej koniugacji najczęściej dochodzi do wymian samogłoskowych i spółgłoskowych.

W części czasowników do wymiany samogłoskowej dochodzi tylko w 2 os. l.mn., np.

mbjell (siać, sadzić)
1. unë
mbjell
1. ne
mbjellim
2. ti
mbjell
2. ju
mbillni
3. ai, ajo
mbjell
3. ata, ato
mbjellin

nxjerr (wyciągać)
1. unë
nxjerr
1. ne
nxjerrim
2. ti
nxjerr
2. ju
nxirrni
3. ai, ajo
nxjerr
3. ata, ato
nxjerrin

W dużej grupie czasowników, prócz zmian w 2 os. l.mn., dochodzi także do wymiany samogłoskowej a-e w 2 i 3 os. l.poj., np.

dal (wychodzić)
1. unë
dal
1. ne
dalim
2. ti
del
2. ju
dilni
3. ai, ajo
del
3. ata, ato
dalin

njoh (znać, poznawać, zapoznawać)
1. unë
njoh
1. ne
njohim
2. ti
njeh
2. ju
njihni
3. ai, ajo
njeh
3. ata, ato
njohin

marr (wziąć)
1. unë
marr
1. ne
marrim
2. ti
merr
2. ju
merrni
3. ai, ajo
merr
3. ata, ato
marrin

W części czasowników dochodzi natomiast do wymiany spółgłoskowej w 2 i 3 os. l.poj., gdzie s wymienia się na t, np.

shëtis (spacerować)
1. unë
shëtis
1. ne
shëtisim
2. ti
shëtit
2. ju
shëtisni
3. ai, ajo
shëtit
3. ata, ato
shëtisin

Może dochodzić także do jednoczesnej wymiany samogłoskowej i spółgłoskowej, np.

trokas (pukać, stukać)
1. unë
trokas
1. ne
trokasim
2. ti
troket
2. ju
trokitni
3. ai, ajo
troket
3. ata, ato
trokasin

vras (zabić)
1. unë
vras
1. ne
vrasim
2. ti
vret
2. ju
vrisni
3. ai, ajo
vret
3. ata, ato
vrasin

Koniugacja III (zgjedhimi i tretë)

Należą do niej czasowniki zakończone na samogłoskę. Regularna odmiana, na przykładzie czasownika di (wiedzieć, umieć, znać, potrafić), wygląda następująco:

1. unë
di
1. ne
di
2. ti
di
2. ju
dini
3. ai, ajo
di
3. ata, ato
di

Jak widzicie odmiana wygląda podobnie, jak w II koniugacji, różni się jedynie w 1 i 3 os. l.mn. W tej koniugacji dochodzi do jednej wymiany samogłoskowej – w 2 os. l.mn. ë lub e przechodzi w i, np.:

zë (zajmować, łapać, chwytać)
1. unë
1. ne
2. ti
2. ju
zini
3. ai, ajo
3. ata, ato

fle (spać)
1. unë
fle
1. ne
fle
2. ti
fle
2. ju
flini
3. ai, ajo
fle
3. ata, ato
fle

I i III koniugacja nie powinny sprawiać najmniejszych problemów, jedynie II koniugacja może się wydawać trudna ze względu na wymiany głosek. Najtrudniej przewidzieć, czy w danym czasowniku dochodzi o wymiany spółgłoskowej w 2 os. l.mn. Jeśli zatem mamy wątpliwości, musimy za każdym razem sprawdzić odmianę danego czasownika. Zawsze, gdy będę podawała czasowniki, które odmieniają się nieregularnie lub zachodzi w nich wymiana głosek, będę podawała zmienione formy, które radzę zapisywać w specjalnym miejscu :)

Ważne! Musimy pamiętać o tym, że standard języka albańskiego powstał niedawno i możemy się spotkać z różnymi obocznościami. Jeśli chodzi o odmianę czasowników w czasie teraźniejszym, głównie dotyczy to właśnie 2 os. l.mn. Np. czasownik shes (sprzedawać) wg standardu odmienia się: shes, shet, shet, shesim, shisni, shesin; w 2 os. l.mn. dochodzi więc tylko do wymiany samogłoskowej e-i: shisni. Równie często znajdziemy jednak formę shitni. Takie współistnieje form jest bardzo częste w języku albańskim.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz