sobota, 23 lutego 2013

BG: Odmiana czasownika w czasie teraźniejszym

W języku bułgarskim istnieją trzy koniugacje, które rozróżniane są na podstawie głoski, która występuje w temacie czasownika. Temat – równy formie 3 os. l.poj. – może kończyć się na –е (I koniugacja), –и (II koniugacja), –а lub –я (III koniugacja).


I Koniugacja (-е спрежение)

W I koniugacji głoską tematyczną jest –e, natomiast w 1 os. l.poj. czasowniki są zakończone na  -а lub -я.

чета – czytać
1. аз
чета
1. ние
четем
2. ти
четеш
2. вие
четете
3. той, тя, то
чете
3. те
четат

пия – pić
1. аз
пия
1. ние
пием
2. ти
пиеш
2. вие
пиете
3. той, тя, то
пие
3. те
пият

W poście dotyczącym bułgarskiej wymowy pisałam o tym, że w akcentowanych końcówkach czasowników z I koniugacji, w 1. os. l. poj. i 3. os. l. mn. czasu teraźniejszego litera а oznacza dźwięk ъ, np. чета, четат (czyt. czetə, czetət, a nie czeta, czetat). Brzmi przerażająco, ale wystarczy się osłuchać, aby dostrzec różnice i wymawiać poprawnie. 

II Koniugacja (-и спрежение)

W II koniugacji głoską tematyczną jest и, a w 1 os. l.poj. czasowniki są zakończone na –а lub –я (dokładnie tak jak w koniugacji I). Przy czym końcówka –а występuje jedynie po ж, ч, ш.

ходя – chodzić
1. аз
ходя
1. ние
ходим
2. ти
ходиш
2. вие
ходите
3. той, тя, то
ходи
3. те
ходят

пържа – smażyć
1. аз
пържа
1. ние
пържим
2. ти
пържиш
2. вие
пържите
3. той, тя, то
пържи
3. те
пържат

W akcentowanych końcówkach czasowników z II koniugacji, w 1. os. l. poj. i 3. os. l. mn. czasu teraźniejszego litera я po samogłosce oznacza йъ, natomiast po spółgłosce oznacza miękkość spółgłoski przed samogłoską ъ, np. стоя, стоят (stoję, stoją, czyt. stojə, stojət, a nie stoja, stojat), редя, редят (porządkuję, porządkują, czyt. red’ə, red’ət, a nie red’a, red’at).

III Koniugacja (-а спрежение)

W III koniugacji głoską tematyczną jest а lub –я, natomiast w 1 os. l.poj. czasowniki są zakończone na –м.

танцувам – tańczyć
1. аз
танцувам
1. ние
танцуваме
2. ти
танцуваш
2. вие
танцувате
3. той, тя, то
танцува
3. те
танцуват

стрелям – strzelać
1. аз
стрелям
1. ние
стреляме
2. ти
стреляш
2. вие
стреляте
3. той, тя, то
стреля
3. те
стрелят

Uwagi:

1. W języku bułgarskim nie ma bezokolicznika. Zamiast tego podaje się formę 1 os. l.poj. Jednak tylko w przypadku czasowników zakończonych na –м mamy pewność, że odmieniają się według III koniugacji, dlatego przy zapisie czasowników z I i II koniugacji, które w obu przypadkach mogą się kończyć na –а lub –я, podaje się także głoskę tematyczną i końcówkę formy 2 os. l.poj., co wskazuje nam na to, według jakiej koniugacji odmienia się czasownik, np.
правя, -иш и, czyli koniugacja II
къпя, -еш е, czyli koniugacja I.

2. Czasowniki są przeczone po prostu za pomocą не, np. не виждам (nie widzę). Jedynie czasownik имам (mieć) ma specjalną formę przeczącą, o czym zapomniałam napisać w poście o jego odmianie ;)

нямам – nie mieć
1. аз
нямам
1. ние
нямаме
2. ти
нямаш
2. вие
нямате
3. той, тя, то
няма
3. те
нямат

3. Istnieją dwa czasowniki, które mają w 1 os. l.poj. końcówkę –м, a mimo to należą do I koniugacji.

ям – jeść
1. аз
ям
1. ние
ядем
2. ти
ядеш
2. вие
ядете
3. той, тя, то
яде
3. те
ядат

дам – dać
1. аз
дам
1. ние
дадем
2. ти
дадеш
2. вие
дадете
3. той, тя, то
даде
3. те
дадат

4. Jeśli czasowniki z I koniugacji mają w 1 os. l.poj. przed końcówką –a spółgłoski г i к, to w formach, które zawierają samogłoskę tematyczną –e, spółgłoski te zmieniają się odpowiednio na ж i ч.

мога – móc
1. аз
мога
1. ние
можем
2. ти
можеш
2. вие
можете
3. той, тя, то
може
3. те
могат

пека – piec
1. аз
пека
1. ние
печем
2. ти
печеш
2. вие
печете
3. той, тя, то
пече
3. те
пекат

1 komentarz: